Du lịch

Đồi hài cốt ở bán đảo Sơn Trà

Cách đây bốn năm tôi dịp đến Đà Nẵng lần đầu tiên. Kỳ đó tôi cùng người bạn đồng nghiệp thuê một chiếc xe honda cùng nhau khám phá Đà Nẵng. Bạn tôi dù đã có 5 năm học ở đây, nhưng chị vẫn khá bở ngỡ khi nhiều năm rồi mới ra lại Đà Nẵng vì sự thay đổi nơi đây. Chúng tôi qua bán đảo Sơn Trà đi về hướng cảng Tiên Sa. Con đường khi ấy chưa được mở rộng, chật chội bởi các xe chở hàng xoay trở ngược xuôi, chen lấn vào ra cảng. Tôi nhớ chị bạn có nói: “Ở đây có một di tích khá thú vị, nhưng để lên đến hơi khó phải qua từ cổng biên phòng. Mình đã lên một lần, cây cối um tùm rậm rạp khó đi lắm”. Và tôi được biết đó là nghĩa địa chôn những binh lính Pháp và Tây Ban Nha tử nạn trong trận đánh vào Đà Nẵng mở màn cho cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam những năm 1858 – 1860. Người pháp gọi nơi này là “Đồi hài cốt” (OSSUAIRE), người dân địa phương vẫn gọi nơi này là “mả Tây Ban Nha” hay Y Pha Nho. Trước đây vì nằm trong khu quân sự, lại ở khuất trên cao, cỏ hoang rậm rạp, dây thép gai chằng chịt nên ít người có dịp tìm đến. Đây là một di tích đặc biệt chỉ có ở Đà Nẵng.

Vừa qua, tôi có chuyến công tác tại Đà Nẵng và có dịp đi trên con đường ra cảng Tiên Sa. Con đường mới mở rộng gấp ba lần con đường cũ, những gì khuất lấp bên trong giờ lồ lộ ra ngoài. Hai bên đường một bên là biển, một bên là vách đá taluy ôm lấy chân núi Sơn Trà, phía bên trên trồng cỏ vetiver đã lên cao xanh um, trông thật ngoạn mục như những con đường dẫn vào các khu du lịch tôi thường thấy ở khắp nơi. Tất cả đã được làm mới! Và ngạc nhiên làm sao, đứng từ dưới đường, ngay ngã ba rẽ xuống bãi tắm Tiên Sa vô tình ngước nhìn lên gò đất cao, tôi thấy thấp thoáng một cây thánh giá màu trắng ẩn hiện trong những tán lá cây. Linh tính mách bảo cho tôi rằng đây chính là di tích mà chị bạn đã nói năm nào, chân tôi cứ thế mà đi men theo con đường mòn. Chỉ vài bước chân tôi đã thấy bức tường thành thấp, có một ngôi nhà nguyện nhỏ nhô lên. Trên cây thánh giá của ngôi nhà nguyện có khắc chữ “SPES UNICA”, bên dưới có những dòng chữ La-tinh uốn lượn theo hoa văn hình vòm và cuối cùng phía trên đường viền của cửa chính có chạm nổi chữ “OSSUAIRE”, như một cái tên của di tích có nghĩa là: đồi hài cốt, nhiều lớp chồng lên nhau. Xung quanh ngôi nhà nguyện là những ngôi mộ xây bằng xi măng thật đơn sơ.

Bước qua cánh cổng sắt nhỏ có khóa cao khoảng 5 tấc, là đến hai cánh cổng sắt nhỏ của nhà nguyện giống hệt cánh cổng bên ngoài. Ngôi nhà nguyện có bề ngang khoảng 3m, dài khoảng 12m và cao khoảng 3,5m, bên trong chỉ có một cái bàn thờ theo nghi thức công giáo, phía trên có một dòng chữ La – tinh được khắc theo hình vòm đối xứng, cân đối với bàn thờ. Theo thời gian dòng chữ bị rêu phủ và sứt mẻ nhiều. Trên bức tường bên tay trái có một bảng đá khắc những giòng chữ tiếng Pháp: “A la mémoire des combattants Fran(ais et Espagnols de l’Expédition Rigault de Genouilly. Mort en 1858 – 59 – 60 et ensevelissement en lieux“. Tạm dịch: “Để tưởng niệm những chiến binh Pháp và Tây Ban Nha của cuộc viễn chinh Rigault de Genuoilly. Chết những năm 1858 – 59 – 60 và được an táng ở đây”.

Có tài liệu nói rằng nhà nguyện này là mộ chung của nhiều binh lính mà người ta đã khai quật và tập trung về đây. Tường và trần nhà nguyện đã có những vết nứt khá lớn, in đậm dấu thời gian dù đã có bàn tay người tu sửa, quét vôi. Hai bên hông có hai cửa sổ có chấn song sắt nhìn ra bên ngoài. Hai ô cửa sổ này đã làm cho không khí bên trong ngôi nhà nguyện rất sáng sủa, thông thoáng.

Nhà nguyện

Xung quanh nhà nguyện nhỏ là 32 ngôi mộ nằm ngang dọc được đắp bằng xi măng, khó đoán được thứ tự sắp xếp theo thời gian chôn cất hay chức vị của người nằm bên dưới. Có những tấm bia rất lớn so với mộ nhưng cũng có những tấm bia bé tí. Tò mò tôi đọc những giòng chữ ghi trên những tấm bia và biết được có những người chết năm 1858, cũng có những người chết năm 1859, 1860.

Tôi đứng ở một góc đồi hài cốt và nhìn bao quát chung quanh. Đây không phải là một nghĩa trang bình thường. Trong không gian thật êm ả của buổi chiều tôi chợt thấy mình như một kẻ đang rất nhàn rỗi đi tìm dấu xưa để hoài cổ. Những gì thuộc về quá khứ đã vĩnh viễn nằm sâu dưới lòng đất, hiện tại và tương lai ở bên trên không mang dáng vẻ u ám của một nghĩa trang mà ngược lại như đang mời gọi khách tham quan. Màu vôi trắng còn mới của ngôi nhà nguyện lấp lóa trong nắng chiều, cỏ được xén tỉa và những đóa hoa vàng li ti trải đầy xung quanh. Sự yên tĩnh nơi đây khiến lòng người thật thanh thản. Mặc dù chỉ vài bước chân thôi, bên dưới kia một cảng biển hoạt động không lúc nào ngơi nghỉ, và phía bên kia là một thành phố đang thay da đổi thịt từng giờ.

Trên đường về, người lái xe ôm nói với tôi: “Hàng năm vào ngày 25/12, những người khách phương Tây lại đến. Họ đến đông lắm để cầu nguyện cho những người nằm bên dưới”. Tôi nghĩ đến một quá khứ đầy những chiến thuyền cập bến và những họng súng đen ngòm khởi đầu cho những cuộc chiến tranh. Tất cả mọi điều đã đến và đã đi cho dù là rất ồn ào hay lặng lẽ, chỉ có mặt đất là bình thản, vững chãi và bao dung. Hôm nay trên bán đảo bình yên này, người ta đã đến và cầu nguyện vì sự hòa bình; chắc chắn họ sẽ cám ơn tấm lòng rộng lượng của người Đà Nẵng đã giữ gìn cho họ một nơi chốn tìm về khang trang như thế!